Over opvoeding

Weten jullie, dat je hier in een van de mooiste valleien woont die ik ooit gezien heb? De sfeer is hier heel bijzonder. Speciaal ’s avonds en heel vroeg in de morgen hangt hier een stilte, waar geleidelijk aan de hele vallei van doortrokken wordt; hebben jullie dat ook gemerkt? Ik geloof dat de heuvels in deze streek tot de alleroudste van de aarde behoren en ze zijn bovendien nog niet door mensen bedorven; vrijwel overal elders, in steden en waar je ook maar komt, vernielen de mensen de natuur; ze hakken bomen om om meer huizen te kunnen bouwen, ze verontreinigen de lucht met hun auto’s en industrieën. Zo roeit de mens ook diersoorten uit; tijgers bestaan er al bijna niet meer. Alles vernielt de mens, omdat er steeds meer mensen geboren worden en er steeds meer ruimte nodig is. De menselijke vernietigingswoede spreidt zich geleidelijk aan over de hele wereld uit. Daarom ben je werkelijk diep verwonderd, als je dan in een dal als dit terecht komt, waar maar heel weinig mensen wonen en de natuur nog onbedorven gebleven is. Iedere keer datje hier komt voel je wat voor een merkwaardige plek dit is - maar misschien zijn jullie er aan gewend geraakt. Misschien schenken jullie geen aandacht meer aan de heuvels en luisteren jullie niet echt meer naar de vogels en naar het bewegen van de wind tussen de bladeren. Zo word je er op den duur onverschillig voor.

Opvoeding en onderwijs bestaat niet alleen uit boekengeleerdheid, uit het in je geheugen stampen van feiten, het betekent ook datje leert kijken, datje leert luisteren naar de taal van de boeken, zodat je kunt zien of dat wat ze zeggen waar of onwaar is. Dat alles valt onder onderwijs en opvoeding. Kortom, vorming. Vorming is niet alleen het afleggen van examens en daarna trouwen en je ergens vestigen, maar ook het vermogen om naar vogels te kunnen luisteren, de hemel te zien, de uitzonderlijke schoonheid van een boom en de lijnen van de heuvels gade te slaan en met ze mee te voelen, zodat je werkelijk, rechtstreeks, met ze in aanraking bent. Naarmate je ouder wordt verdwijnt belaas geleidelijk aan dat gevoel voor luisteren en gadeslaan, want je krijgt zorgen, je wilt meer geld verdienen, je wilt een mooiere wagen en meer, of juist niet zoveel kinderen Zo word je jaloers, eerzuchtig, hebberig en naijverig; en daarmee verlies je het gevoel voor de schoonheid van deze aarde. We weten immers allemaal wat zich in de wereld afspeelt. Jullie volgen natuurlijk de dagelijkse gebeurtenissen wel. Er is oorlog, er is opstand, er is verdeeldheid tussen de naties. Ook dit land lijdt aan verdeeldheid, aan afgescheidenheid, hoe meer kinderen er geboren worden, hoe meer armoede, hoe meer verwaarlozing en uiteindelijk word je hard en onverschillig. Het kan de mens niet schelen wat een ander overkomt, als hijzelf maar volkomen zeker is van zijn eigen veiligheid. En je wordt zo opgevoed, datje in die situatie past. Weten jullie eigenlijk wel, dat we in een krankzinnige wereld leven, dat dit alles volslagen waanzin is - al dat gevecht en geruzie, waarmee we mekaar op de kop zitten en naar het leven staan? En de manier waarop jullie opgroeien maakt, datje daar straks in past Maar is dat wel goed, is dat de bedoeling van vorming, dat je je uiteindelijk of je het wilt of niet, invoegt in die hele waanzinnige structuur, die maatschappij genoemd wordt? En weten jullie wel, wat er door de hele wereld met de religies staat te gebeuren? Ook op dat vlak is de mens aan desintegratie onderhevig, niemand gelooft meer ergens in. De mens gelooft niet meer en religies zijn alleen nog maar producten van een enorm netwerk van propaganda. Maar jullie die nog jong en onbevangen en onbedorven zijn, hebben jullie enig oog voor de schoonheid van deze aarde, weten jullie wat genegenheid is? En kunnen jullie die in stand houden? Want als je dat vermogen laat glippen bij het volwassen en ouder worden, dan ga je je aanpassen omdat dat de weg van de minste weerstand is. Sommigen van jullie zullen naarmate ze ouder worden in verzet komen, maar ook dat verzet zal het ware antwoord op het probleem niet zijn. Sommigen van jullie zullen straks proberen uit de maatschappij te stappen, maar een dergelijke vlucht heeft geen zin.

Je moet de maatschappij veranderen, maar niet door mensen een kopje kleiner te maken. De maatschappij, de samenleving, dat zijn we zelf, jij en ik. Je moet daarom zelf veranderen. Je aanpassen aan een dergelijke monsterachtige samenleving, dat gaat eenvoudig niet. Wat staatje dus te doen? Jullie, die hier in deze uitzonderlijk mooie vallei wonen, laten jullie je straks in die wereld van strijd, verwarring, oorlog en haat duwen? Zijn jullie van plan je daar straks maar aan aan te passen, je er maar naar te voegen, en alle bestaande waarden te aanvaarden? Jullie weten welke die waarden zijn — geld, maatschappelijke positie, macht, aanzien. Iets anders verlangt de mens niet en de samenleving verlangt van je, dat je je aan dat waardesysteem aanpast. Maar als je nu al begint na te denken, begint te observeren en te leren, en daarmee bedoel ik niet het leren uit boeken, maar zelfstandig leren door goed op te letten, te luisteren naar alles, wat zich om je heen afspeelt, dan groei je tot een ander type mens op - dan word je iemand met liefdevolle aandacht, met genegenheid, met liefde voor anderen. En als je op die manier leeft, ontdek je misschien te zijner tijd een écht religieuze manier van leven.

Sla daarom de natuur gade, de tamarindeboom, de bloeiende mangoboom, luister naar de vogels heel vroeg in de morgen of ’s avonds laat. Heb oog voor de strakblauwe hemel, voor de sterren, voor de prachtige zonsondergang achter de heuvels. Heb oog voor al die kleuren, voor de lichtval op de bladeren, voor de schoonheid van het land en de rijkdom van de aarde. En als je dat alles hebt gezien, dat, maar ook hoe de wereld er uitziet met zijn beestachtige grofheid, zijn geweld en zijn lelijkheid, wat ga je dan doen? Weten jullie, wat het betekent om ergens helemaal met al je aandacht bij te zijn? Als je heel aandachtig kijkt, zie je de dingen veel duidelijker; je kunt het zingen van een bepaalde vogel veel helderder onderscheiden. Je maakt tussen verschillende klanken onderscheid. Als je werkelijk met grote aandacht naar een boom kijkt, zie je er de totale schoonheid van. Je ziet zowel de takken als de bladeren, waar je de wind doorheen ziet spelen. Als je ergens met al je aandacht bij bent, zie je dingen geweldig helder. Doe je dat wel eens? Aandacht is heel iets anders dan concentratie. Als je je ergens op concentreert, dan zie je niet alles. Maar wanneer je echt aandachtig bent, zie je een massa dingen die je anders niet ziet. Wees eens echt aandachtig, bijvoorbeeld nu. Kijk eens naar die boom daar, naar de schaduwpartijen, naar het briesje dat door het blad speelt. Let op de vorm van die boom. Let op de proporties van die boom in verhouding tot andere. Let op wat voor soort speciaal licht tussen de bladeren door valt, wat voor licht op de stam en op de takken valt. Zie de boom daar in zijn totaliteit staan.

Sla hem eens op die manier gade als je wilt, want ik ga over iets praten, waar je ook je aandacht bij nodig zult hebben. Aandacht is enorm belangrijk, in de klas even goed als daarbuiten, wanneer je zit te eten bijvoorbeeld of bij het wandelen. Aandacht is werkelijk iets geweldigs. Ik wil jullie eens iets vragen. Met welk doel word je eigenlijk opgevoed? Begrijp je wat ik daarmee bedoel? Je ouders sturen je naar school. Je krijgt les in van alles, je leert wiskunde, je leert aardrijkskunde en geschiedenis. Waarom eigenlijk? Heb je je ooit afgevraagd, waarom je opgevoed en gevormd wilt worden en wat voor zin het eigenlijk heeft, vorming te krijgen? Wat is de bedoeling van het afleggen van examens en het halen van einddiploma’s? Is dat om dan te kunnen trouwen, je een bestaan op te bouwen, zoals miljoenen en miljoenen mensen? Gaan jullie dat straks doen en is dat dus de zin van die vorming? Jullie begrijpen toch hoop ik wel waar ik het over heb? Het gaat hier in feite om een kwestie van het grootste belang. De hele wereld leeft in twijfel hierover en vraagt zich af, wat het uitgangspunt van vorming en opvoeding is.

Of het nu in Rusland is of in China, in Amerika of in Europa of in dit land, overal worden mensen ertoe opgeleid om mee te lopen, om zich in te voegen in de samenleving en in de eigen cultuur, om aangepast te leven in de stroom van maatschappelijke en economische activiteiten, om opgezogen te worden door die allesomvattende stroom, die al duizenden jaar lang vloeit. Is dat vorming? Of is opvoeding eigenlijk heel iets anders? Kan integendeel de opvoeding ervoor zorgen, dat de geest van de mens niet door die geweldige stroom wordt meegesleurd en dientengevolge vernietigd; kan zij ervoor zorgen, dat onze geest nooit door die stroom wordt opgeslorpt, zodat je dank zij je geest een volkomen ander soort mens wordt met een heel andere instelling tegenover het leven? Wordt zo jullie vorming, jullie opvoeding? Of laten jullie je door je ouders, door de maatschappij opdringen een deel te worden van de stroom die de huidige maatschappij is? Werkelijke vorming betekent, dat de menselijke geest, jullie eigen geest, niet alleen leert om in wiskunde, aardrijkskunde en geschiedenis uit te blinken, maar dat hij tevens nooit of te nimmer in geen enkele situatie door de stroom van de maatschappij kan worden meegesleurd. Want die stroom, die we onze levenswijze noemen, is ontzaglijk corrupt, immoreel, hebzuchtig. Die stroom, dat is onze cultuur. De vraag is dus, hoe we voor juiste vorming kunnen zorgen, zodanig dat onze geest weerstand kan bieden aan alle verleidingen, aan alle beïnvloeding, aan al wat beestachtig is in deze beschaving, in deze cultuur. We zijn nu op een punt in de menselijke geschiedenis aangeland, waar we een nieuwe cultuur en een volkomen ander soort existentie zullen moeten scheppen, die niet gebaseerd zal zijn op consumeren en industrialisatie, maar op iets dat werkelijk religie is. De vraag wordt dan, hoe je door vorming, door opvoeding, een geest in het leven kunt roepen, die volledig anders is, een niet hebberige, niet naijverige geestesgesteldheid? Hoe doen we een dergelijke menselijke geest ontstaan, niet door eerzucht gedreven maar wel enorm actief en efficiënt? Die op een reële manier onderkent wat in het dagelijks leven echt en waar is, want dat is tenslotte religie.

Laten we er eens achter zien te komen, wat de werkelijke zin en bedoeling van alle vorming en opvoeding is. Kan jullie geest, jullie innerlijk, dat door de maatschappij en de cultuur, waarin je tot nu toe geleefd heb geconditioneerd is, door vorming een zodanige gedaanteverandering ondergaan, dat je je onder geen enkele omstandigheid ooit over zult geven aan de stroom van de maatschappij? Kunnen jullie dus op een heel andere manier opgevoed worden? Opvoeden, vormen in de ware zin van die woorden. Dat betekent, dat er niet van de onderwijzende uit informatie wordt aangedragen over wiskunde, geschiedenis of aardrijkskunde, maar dat we met het behandelen van die vakken tegelijkertijd een verandering in jullie geest teweeg brengen. Wat inhoudt, dat je geweldig kritisch moet zijn. Je zult moeten leren, nooit iets aan te nemen, wat je zelf niet heel helder ziet en nooit iets te herhalen wat een ander gezegd heeft.

Me dunkt dat jullie je die dingen zelf zult moeten afvragen, en dat niet van tijd tot tijd eens een keer, maar elke dag. Luister naar alles, naar de vogels, naar het geloei van die koe daar. Kom alles over jezelf te weten, want als je van jezelf over jezelf leert, word je nooit een dergelijk tweedehands individu. Daarom zou ik willen voorstellen, dat jullie van nu af aan erachter proberen te komen hoe je volledig anders kunt leven en dat wordt een moeilijke opgave, want ik vrees dat de meesten van ons helaas op zoek zijn naar een gemakkelijk leventje. Het bevalt ons wel om wat andere mensen zeggen na te praten en na te doen, omdat dat de makkelijkste manier van leven is: je te schikken naar oude schema’s - of naar nieuwe schema’s. We moeten er achter zien te komen, wat het betekent, je nooit naar regels te schikken, en wat het betekent zonder angst te leven. Het gaat om jullie eigen leven en geen mens kan je dat leren, geen boek en ook geen goeroe. Je moet bij jezelf in de leer gaan en niet uit boeken leren! We kunnen heel wat over onszelf leren. Het is iets dat nooit ophoudt, het is iets geweldig boeiends; als je van jezelf over jezelf leert, ontstaat uit die lering wijsheid. Dan ligt er een ongelooflijk mooi, gelukkig leven voor je open. Begrijp je? Hebben jullie me nu misschien vragen te stellen?

Leerling : De wereld is vol harde, onverschillige mensen, vol wrede mensen; hoe moet je zulke mensen veranderen? Krishnamurti: De wereld is vol harde, onverschillige mensen, vol wrede mensen, en hoe moet je zulke mensen veranderen? Gaat het daarom? Waarom maak je je er druk over om anderen te veranderen? Verander liever jezelf. Doe je dat niet, dan word je zelf bij het volwassen en ouder worden ook hard en ongevoelig. Dan word je zelf net zo onverschillig. En wreed word je ook. De vorige generatie loopt nu ten einde, die verlaat het toneel en jullie komen op en als jullie ook hard en ongevoelig en onverschillig blijken te zijn, dan bouw je straks weer dezelfde soort maatschappij op. Waar het op aankomt is dat jullie veranderen, dat jullie zelf niet ongevoelig, dat jullie zelf niet wreed zijn. En als jullie zeggen, dat dat allemaal de zaak van de oudere generatie is, heb je dan wel eens goed naar ze gekeken, heb je ze goed gadegeslagen, heb je wel eens met hen meegevoeld? Als je wel op ze gelet hebt, dan doe je iets. Breng in jezelf een verandering tot stand en test het uit in je daden, in je handelen. Op zo’n manier handelen is een van de geweldigste dingen. Maar het punt is, dat we iedereen zouden willen veranderen behalve onszelf en dus blijven we hard en wreed en onverschillig, in de hoop dat de ons omringende wereld wel zal veranderen, zodat wij de zaak in onze eigen stijl kunnen voortzetten. Begrijpen jullie, waar ik het hier over heb?

Leerling: U vraagt ons om te veranderen, maar veranderen waarin?

Krishnamurti: U vraagt ons te veranderen, maar waarin veranderen we dan? Een gedaanteverwisseling tot aap is niet mogelijk, dat zouden jullie misschien willen, maar dat gaat niet. Nu is het zo, dat wanneer je zegt ‘ik wil in iets veranderen’, - luister goed - als je bij jezelf zegt: ‘ik moet veranderen, ik moet mezelf in iets anders veranderen’, is dat ‘in iets anders’ een door jezelf geschapen model, nietwaar? Zie je dat in? Neem bijvoorbeeld dat je agressief of hebberig bent en je wilt veranderen in iemand, die niet hebberig is. Niet langer hebzuchtig willen zijn is ook een vorm van hebberigheid, is het niet? Zien jullie dat in? Terwijl wanneer je daarentegen zegt: ‘ik ben zo hebberig, ik wil erachter zien te komen wat dat betekent, waarom ik zo hebberig ben, wat dat alles inhoudt’, wanneer je dan tot inzicht in hebzucht komt, dan ben je te zijner tijd bevrijd van hebzucht. Begrijpen jullie, waar ik op doel?

Laat ik het nog eens opnieuw uitleggen. Ik ben hebzuchtig en ik vecht en worstel en span me geweldig in om niet hebzuchtig te zijn. Ik heb bij voorbaat een idee, een voorstelling, een beeld van wat het betekent om niet hebzuchtig te zijn. Daarom richt ik me dus naar een idee, een voorstelling waarvan ik denk, dat die onhebzuchtigheid vertegenwoordigt. Begrijpen jullie dat? Als ik daarentegen de blik op mijn hebzucht zelf richt, en begrijp waarom ik begerig ben, inzicht krijg in de ware aard van mijn hebzucht, in de structuur ervan, wanneer ik aldus inzicht begin te krijgen in dat geheel, dan sta ik vrij van hebzucht. Om die reden is vrijheid van hebzucht volkomen verschillend van het trachten onhebzuchtig te worden. Zien jullie het verschil tussen die twee dingen? Als je vrij bent van begerigheid is dat iets heel anders, dan wanneer je zegt: ‘ik ben ertoe bestemd, een grote persoonlijkheid te worden, ik mag dus niet begerig zijn’. Is dat duidelijk? Ik zat er gisteravond over te denken, dat ik nu al veertig jaar lang telkens in dit dal op bezoek kom. Sommige mensen zijn in die tijd gekomen, andere gegaan. Er zijn bomen afgestorven en nieuwe zijn opgegroeid. Verschillende generaties kinderen hebben deze school doorlopen, zijn ingenieur, huisvrouw of iets anders geworden en zijn verdwenen in de massa. Ik kom ze nog wel eens op een luchthaven tegen, doodgewone mensen. Als jullie niet erg oppassen, dan gaat het jullie straks net zo. Leerling: Wat bedoelt u met doodgewoon?

Krishnamurti: Dat je niet anders bent dan alle andere mensen, met hun tobberij, hun corruptie, hun geweld, agressiviteit, onverschilligheid, hun harde kilheid. Dat je een baantje wilt, dat je je daaraan vastklampt of je dat werk behoorlijk doet of niet, dat je dat tot je dood wilt volhouden. Dat is wat je noemt doodgewoon - niets nieuws, niets onbedorvens, geen vreugde in je leven te kennen, nooit eens echt nieuwsgierig, intens, hartstochtelijk te zijn, nooit iets te ontdekken wat je niet al wist, niet anders te doen dan je aan regels te houden. Dat bedoel ik met gewoon. Het wordt ook wel burgerlijk genoemd. Een werktuiglijke manier van leven, in sleur en verveling. Leerling: Hoe kunnen we ons van die alledaagsheid bevrijden? Krishnamurti: Hoe je je van alledaagsheid kunt bevrijden? Door niet alledaags te zijn. Ervan bevrijden kun je je niet. Wees eenvoudig niet alledaags.

Leerling: Maar hoe?

Krishnamurti: Er is geen ‘hoe’. Weet je, dat is een van de meest fatale vragen die een mens kan stellen, ‘zeg me, hoe ik dat doen moet’. Dat heeft de mens door de hele wereld altijd al gezegd, ‘zeg me eerst hoe’. Als je een slang, een giftige cobra op je af ziet komen, zegje ook niet: ‘vertel me eerst alsjeblieft hoe ik daarvoor weg moet lopen’. Je doet het eenvoudig. Hetzelfde geldt, als je in het oog krijgt datje alledaags, datje doodgewoon bent: neem de benen, laat het varen, en niet morgen maar ogenblikkelijk. Waar jullie blijkbaar geen andere vragen te stellen hebt, zal ik jullie iets anders voorstellen. We weten allemaal hoeveel er tegenwoordig over meditatie gepraat wordt, niet?

Leerling: Inderdaad.

Krishnamurti: Jullie zijn er niet van op de hoogte. Gelukkig maar. Omdat je helemaal niet weet, wat het is, kun je het leren kennen. Het is anders dan wanneer je geen Frans of Latijn kent. Omdat je helemaal niet weet wat het is, kun je het leren kennen, kun je leren alsof het de eerste keer was dat je het tegenkomt. Mensen die al bij voorbaat weten, wat meditatie is, moeten eerst afleren en dan leren, wat het is. Zien jullie het verschil daartussen? Maar omdat jullie niet weten, wat meditatie is, kunnen we het goed leren kennen. Om meditatie te leren kennen, moet je zien hoe je geest werkt. Je moet dus opletten, zoals je op een hagedis let die over een muur voorbijglipt. Je ziet alle vier zijn pootjes, hoe hij zich aan de stenen vastklampt, en bij dat aandachtig kijken ontgaat je geen een van zijn bewegingen. Sla je eigen denken op dezelfde manier gade. Wijzig er niets aan. Onderdruk het niet. Zeg niet: ‘dat is me allemaal te moeilijk’. Sla het eenvoudig oplettend gade, nu dadelijk, vanochtend. Zit om te beginnen volkomen onbeweeglijk. Ga gemakkelijk zitten, met gekruiste benen, zit dan helemaal stil, sluit je ogen, en probeer je ogen niet heen en weer te laten bewegen. Begrijpen jullie? Onwillekeurig bewegen je oogballen, maar houd ze voor de grap eens volledig onbeweeglijk. Zitje dan eenmaal volkomen rustig, vraagje dan af waar je denken mee bezig is. Let er even goed op als toen je de hagedis observeerde. Let goed op je denken, op het hele verloop ervan, hoe de ene gedachte in de andere overloopt. Dan begin je te leren en te observeren. Letten jullie wel eens op je gedachten - merkje hoe de ene gedachte de andere opvolgt en verjaagt, waarbij je denken dan constateert: ‘dat is een mooie gedachte, dat is een verkeerde’? Let zo eens op je eigen denken als je ’s avonds naar bed gaat, en tijdens een wandeling. Let gewoon op je gedachten, corrigeer ze vooral niet; op die manier leer je het begin van alle meditatie kennen. Ga nu rustig zitten. Sluit je ogen en zorg ervoor, dat je oogballen onbeweeglijk blijven. Ga dan op je gedachten letten, zodat je gaat leren. Als je eenmaal met leren begint, houdt het leren nooit meer op.